Protonoterapia inaczej (radioterapia protonowa, terapia protonowa) jest odmianą radioterapii w której do zniszczenia guza nowotworowego stosuje się megawoltową energię protonową o energii około 250 MeV. Radioterapię protonową stosuje się m.in. w leczeniu guzów mózgu, rdzenia kręgowego, gałki ocznej, nowotworów u dzieci, chłoniaków, mięsaków kości i tkanek miękkich, nowotworów prostaty, nowotworów płuc, a także nowotworów piersi itp.
Procedura ta jest stosowana szczególnie u pacjentów, u których konwencjonalna radioterapia fotonowa nie może być realizowana ze względu zbyt głębokie położenie nowotworu w organizmie, lub bliskie położenie organów krytycznych.
Na świecie czynnych jest ponad 50 ośrodków protonoterapii (najbliżej w Essen i Pradze) i kilkanaście w trakcie budowy. W Polsce protonoterapia stosowana w Centrum Cyklotronowym Bronowice we współpracy z Centrum Onkologii w Krakowie. Ponadto istnieją plany budowy ośrodków naukowo-badawczo-klinicznych w Warszawie i Poznaniu.
Statystyki na temat leczonych tą techniką pacjentów na świecie dostępne są na stronie Particle Therapy Cooperative Group poniżej:
http://www.ptcog.ch/index.php/facilities-in-operation
Terapia protonowa może mieć zastosowanie u pacjentów m.in. z nowotworami głowy i szyi, rdzenia kręgowego, serca, płuc, gruczołu krokowego lub innych obszarów wrażliwych na promieniowanie, ponieważ wiązka protonowa może dotrzeć bezpośrednio w obszar guza.
Terapia protonowa może mieć zastosowanie dla następujących wskazań klinicznych (należy pamiętać, że ocena kwalifikacji do leczenia jest indywidualna, Uwaga: zmiany przerzutowe m.in. do wątroby/płuc wykluczają możliwość terapii protonowej):
- śródczaszkowe malformacje tętniczo-żylne
- guzy podstawy czaszki
- guzy mózgu i kręgosłupa szyjnego
- naczyniaki naczyniówki
- nowotwory przewodu pokarmowego, w tym przełyku i trzustki (nieprzerzutowe i bez zmian przerzutowych)
- rak gruczołu krokowego
- struniaki (chordoma)
- nowotwory piersi
- nowotwory głowy i szyi
- nowotwory wątroby (nieprzerzutowe i bez zmian przerzutowych)
- rak płuca (tylko niektóre rozpoznania, szczególnie T2-3 N0-1, pacjenci którzy nie przechodzili wcześniejszej radioterapii)
- chłoniaki
- nerwiaki
- niedrobnokomórkowy rak płuca (jak wyżej)
- oponiaki
- glejaki (I-III stopień złośliwości)
- nowotwory wieku dziecięcego
Z wykorzystaniem protonoterapii mogą być leczone glejaki, gwiaździaki, guzy nerwu wzrokowego, wyściółczaki, śródczaszkowy nowotwory germinalne, rdzeniaki, szyszyniaki, prymitywne nadnamiotowe nowotwory neuroektodermalne, oponiaki, guzy mózgu z zajęciem podwzgórza, guzy gałki ocznej tj. glejaki siatkówki, guzy przysadki, nerwiaki akustyczne oraz nerwiaki, mięsaki mięśni poprzecznie prążkowanych, kostniakomięsaki, mięsaki Ewinga, mięsaki tkanek i inne.
Terapia protonowa zapewnia:
- dostarczanie dawki promieniowania zwiększonej o 25%
- zdolność precyzyjnego kierowania dawki promieniowania w komórki nowotworowe przy jednoczesnym obniżeniu o 40% dawki deponowanej w tkance zdrowej
- dwa razy mniejsze ryzyko nawrotu nowotworu